LAD | ITA | DEU | ENG

Fossìi

A chi ti va pa l merit dla criazion, a ce un capriz dla natura ti ie pa debit la Dolomites cun si variazion de formes y culëures, che nes fej spané su i uedli y nmaruië coche dugun autri crëps al mond?

A chësta dumanda ti respuend l Museum cun la culezion scientifica plu rica sun la Dolomites uzidenteles. Dastramp de biei fossìi de plantes y tieres dl mer y dla tiera documentea l’evoluzion dla vita y la furmazion di crëps dolomitics da dan passa 250 milions de ani incà.
 
 
 
Esperienza VR

L Itiosaur de Secëda

 
L ie “mé” resć fossilisei de n schilet che Johann Comploj y Meinhard Strobl à giatà tl 1968 sun Secëda, ma chisc resć ti à spanà su na porta ala scienza de viers de n tëmp dla storia dla vita da giut passeda. “Chëi de Secëda ie a livel mundiel i sëui resć de schilet de n itiosaur abinei per l tëmp dl Ladinicum tamez al l Trias”, dij l paleontologh Andrea Tintori n ucajion dla giaurida dl’aventura-VR (Virtual Reality) nueva. “I ie unics, i resć fossilisei de na criatura che à duminà per passa 100 milions d’ani l mer primordiel Tethys.”
L itiosaur de Secëda pudëssa avëi abù na lunghëza nchin a 10 metri, n pësc cun atribuc mo de na gran lingiola, y bele dan n 241 milions d’ani ovel cuncuistà i soc dl gran mer. L tier ova ntantsce bele l gramblin tipich cun l bech slungià, cun na lingia de dënz spic. La giames a forma de pines fova curtes y univa bonamënter mé adurvedes per avisé la direzion, la sburdla univa al incontra data dal corp lonch cun n muvimënt laterel.

Video dl itiosauro...
 

Dal mer ala Dolomites, i fossìi nes conta

Vijita meneda ala culezion de geologia y paleontologia dl Museum Gherdëina
cun Andrea TINTORI

L Museum Gherdëina a Urtijëi mostra te si sezion geo-paleontologica i fossìi plu mpurtanc de dut i tëmps y strac geologics che caraterisea la Dolomites. Il paleontologh Andrea Tintori ie dal 2021 cunserdëur dla Geo-Paleontologia dl Museum y à en cunlaurazion cun la diretëura Paulina Moroder realisà na lingia de sies videofilms curc che spiega te na maniera nteressanta y mpò seurida da ntënder la fases plu mpurtantes dla furmazion di crëps dla Dolomites.
 
1 Dan l mer (Arenaries de Gherdëina) - cialè film
2 Finalmënter ruva l mer (Formazion de Bellerophon) - cialè film
3 La vita se refej do la gran crisa (Stratificazions de Werfen) - cialè film
4 Dala emerscion ala diversificazion dl ambient dl mer danter lagunes y plataformes carbonatiches (Formazion de Fedom/Buchenstein) - cialè film
5 L ultim gran ëur de mer da sablon dla Dolomites (Dolomia Prinzipela) - cialè film
6 I ultimi fossìi dla Dolomities (Marnes de Puez) - cialè film
Dureda en dut: 22 min.
 
Cialé dut l film 1-6...
 
Cunzet, test: Andrea Tintori, Professëur de Paleontologia “Dipartimento di Scienze della Terra A. Desio“ - Unimi, retirà; Triassica - Institute of Triassic Lagerstätten, Cunservadëur unerèr dla culezion de Geo-Paleontologia del Museum Gherdëina
Urganisazion, coordinamënt, redazion: Paulina Moroder, Diretëura Museum Gherdëina
Taià pro da: Daria Becella
Traduzion tl ladin-gherdëina: Gudrun Mussner, en culaburazion cun l Ciamp pedagogich dl Ntendënza ladina
Usc: Johann Mathias Comploj
Foto: Flavio Prinoth, Johann Comploj, Robert Moroder, Wolfgang Moroder, Jamila Moroder, Museum Gherdëina
Muija: ENVATO
Dat ora da: Museum Gherdëina, 2021
Proiet realisà cun l cuntribut de: Ufize Cultura ladina y Junëza dla Provinzia Autonoma de Bulsan – Südtirol, Furnadoies de Secëda SpA